0
En
0
En
0
En
1400/12/17
در نوشتارهای پیشین درباره روش تشخیص کم خونی فقر آهن با آزمایش سی بی سی گفتیم. در این نوشتار به نقش سایر انواع آزمایش خون که در تشخیص کم خونی فقر آهن به کار می روند، پرداخته ایم.
شرکت داروسازی جهان فارمد آریا، تولیدکننده محصولات ژل دهانی ماساژی دنتی ول، شربت آهن کودکان، کپسول فروس فولیک (قرص آهن و اسید فولیک)، ساشه گالاکتورایز، کپسول دابل فلکس، قطره بیلی استاپ و... در ایران می‌باشد.
فریتین یک پروتئین بزرگ و سنگین به شمار می رود. 20 درصد از وزن این مولکول را آهن تشکیل می دهد. فریتین در تقریبا همه سلول های بدن وجود دارد، اگرچه بیشتر در سلول های کبدی به چشم می خورد. فریتین موجود در سلول های کبدی در حکم انبار آهن بدن هستند. مقدار کمی از فریتین در خون وارد می شود. اندازه گیری میزان فریتین موجود در خون می تواند تخمین بسیار خوبی از میزان ذخیره آهن در بدن به دست بدهد. هر گاه آهن آزاد برای ساخت هِموگلوبین (پروتئین موجود در گلبول های قرمز که حاوی آهن است) کم می شود، آهن از فریتین جدا می شود. این آهن توسط پروتئینی به نام ترانسفرین به مغز استخوان یعنی محل ساخت گلبول قرمز منتقل می گردد. اگر کمبود آهن برای مدت طولانی ادامه یابد، میزان فریتین کم می شود. این حالت دقیقا همان فقر آهن است. فقر آهن باعث کاهش تولید گلبول های قرمز یا همان کم خونی می شود. اگر در بدن التهاب یا بیماری التهابی وجود داشته باشد، تولید فریتین افزایش پیدا می کند.
با توجه به آنچه در بالا گفته شد، آزمایش فریتین خون اقتصادی ترین حالت برای تشخیص این بیماری است. اگر بخواهیم فقط با یک آزمایش خون، تشخیص کم خونی فقر آهن را مسجل کنیم، فریتین را آزمایش می کنیم. بدیهی است که مانند هر آزمایش دیگری، کل وضعیت بیمار باید در نظر گرفته شود. همان طور که پیش از این گفتیم، بیماری های التهابی حاد و مزمن می توانند میزان فریتین را افزایش دهند. به طور کلی، می توان گفت هر کسی که فریتین خون او کم است، دچار فقر آهن است. در یک فرد ممکن است هم سطح آهن خون، هم میزان هموگلوبین خوب ، اما فریتین کم باشد. این فرد دچار یک فقر آهن است. از آن جا که آهن کافی به بدن نرسیده، از ذخایر آهن خود، یعنی فریتین، استفاده کرده است. اگر در این مرحله این فرد قرص آهن نخورد، به طور قطع در آینده آهن خون و هموگلوبین او هم پایین می افتد. فریتین در تشخیص افتراقی بین کم خونی فقر آهن و کم خونی التهابی هم موثر است. در کم خونی فقر آهن فریتین کم می شود اما در کم خونی التهابی فریتین بالا می رود. به طور معمول، سایر شاخص های آزمایشگاهی در این دو نوع کم خونی بسیار شبیه هم هستند. فریتین برای تشخیص افتراقی بین کم خونی فقر آهن و کم خونی تالاسمی مینور هم مفید است. در کم خونی تالاسمی فریتین طبیعی یا بیش از حد طبیعی است.
شاید مهم ترین نکات درباره اهمیت نقش فریتین در تشخیص کم خونی به قرار زیر باشد:
CRP یک پروتئین واکنشی در مرحله حاد التهاب است. هر التهابی که در بدن رخ دهد، CRP به سرعت افزایش پیدا می کند. به عنوان نمونه، اگر به بدن ضربه ای وارد شود، پروتئین واکنشی سی زیاد می گردد. این پروتئین التهابی در کبد ساخته می شود. برای آشنایی بیشتر، چند نمونه از شرایطی که باعث افزایش CRP خون می شوند را با هم مرور می کنیم:
از روی میزان بالا یا پایین رفتن نتیجه آزمایش سی آر پی می توان به میزان پیشرفت یا بهبود بیماری ها التهابی پی برد. پروتئین واکنشی سی چه نقشی در تشخیص کم خونی فقر آهن دارد؟ از بخش بالا به خاطر داریم که با وقوع التهاب در بدن، فریتین هم زیاد می شود. اگر هم CRP و هم فریتین، هر دو بالا باشند، می توان فهمید که احتمالا دلیل بالا بودن هر دوی آنها التهاب و یک بیماری التهابی در بدن است. بنابراین اگر هم فریتین ما بالا باشد، هم CRP، نمی توانیم میزان ذخایر آهن را از روی فریتین مشخص کنیم. در این حالت باید سایر تست ها هم با دقت بررسی شوند. مصرف قرص جلوگیری از بارداری هم می تواند باعث افزایش CRP در آزمایش خون بشود.
وقتی قرص آهن می خوریم، ابتدا آهن آن جذب سلول های روده می شود. در سلول های روده، آهن به طور موقت، به شکل فریتین نگهداری می شود. سپس بیشتر آهن جذب شده، به صورت ترکیب با ترانسفرین و مقدار کمی به صورت آهن آزاد در خون جریان پیدا می کند. اندازه گیری میزان آهن خون، در کنار بقیه آزمایش ها، می تواند به تشخیص کم خونی فقر آهن کمک نماید. بدیهی است که به دلیل متغیر بودن بیش از حد میزان آهن خون، این آزمایش به تنهایی نمی تواند در این زمینه کاربرد داشته باشد. به عنوان نمونه، در برخی افراد اندازه گیری میزان آهن خون در ساعات گوناگون یک روز، ممکن است بین 10 تا 40 درصد فرق داشته باشد. چه شاخص هایی روی نتیجه آزمایش آهن خون تاثیر می گذارند؟ برخی از مهم ترین عوامل موثر روی این نتیجه عبارتند از:
به همین دلیل، نتیجه آزمایش آهن همیشه باید با توجه به نتایج بقیه آزمایش ها تفسیر شود. با وجود این، آهن خون ناشتا بیش از سایر زمان ها می تواند برای تشخیص کم خونی فقر آهن مفید باشد.
در سطح غشای سلول ها گیرنده ای برای چسبیدن ترانسفرین وجود دارد. ترکیب آهن و ترانسفرین به این گیرنده ها می چسبند. سپس ترکیب همه آنها به داخل سلول کشیده می شود. در مایع درون سلولی، آهن از این ترکیب جدا می گردد. سپس ترکیب گیرنده ترانسفرین و خود ترانسفرین که آهن خود را از دست داده است، تجزیه می شود. بدین ترتیب، مقدار زیادی گیرنده ترانسفرین وارد خون می گردد. تعداد گیرنده ترانسفرین به سطح آهن خون بستگی دارد. در آزمایش خون ممکن است این گیرنده با مخفف آن مشخص شود: TfR. هر چه آهن کمتر باشد، سلول ها در سطح خود گیرنده بیشتری تولید می کنند تا بتوانند همان آهن کم را به درون خود بکشند. در نتیجه، با فقر آهن میزان TfR زیاد می شود. با مصرف قرص آهن و برگشتن ذخایر آهن به حد طبیعی، TfR کم می گردد. یکی از مزایای TfR این است که پروتئین التهابی نیست. بنابراین برعکس فریتین، TfR با ظهور التهاب، عفونت یا سرطان افزایش نمی یابد. به همین دلیل، در شرایطی که فرد دچار یک بیماری التهابی است، از روی نتیجه TfR تا حدود زیادی می توان به وضعیت ذخیره آهن او پی برد. با وجود این، تست TfR تست معمول تشخیص وضعیت ذخایر آهن بدن نیست. به طور معمول، فریتین، ترانسفرین و میزان اشباع ترانسفرین در آزمایش خون درخواست می شود. در بیمارانی که به تازگی خون از دست داده اند، میزان TfR به طور کاذب بالاست. همچنین در بیماران مبتلا به کم خونی تالاسمی، میزان TfR بالاست. در این بیماران، نمی توان از TfR برای تعیین وضعیت ذخایر آهن استفاده کرد.
ترانسفرین خون یکی از آزمایش های رایج برای تشخیص کم خونی فقر آهن به شمار می رود. اما شاید بپرسید ترانسفرین چیست؟ ترانسفرین یکی از پروتئین های خون است. وظیفه ترانسفرین خون انتقال آهن در بدن است. هر چه میزان ترانسفرین خون بیشتر باشد، ظرفیت جابه‌جایی آهن در بدن بیشتر است. در آزمایش خون دو عبارت به عنوان مترادف های یکدیگر به کار برده می شوند: ترانسفرین و ظرفیت کامل پیوند آهن یا به زبان انگلیسی Total Iron Binding Capacity (TIBC). بنابراین شاید در نتیجه آزمایش خون عبارت ترانسفرین را نبینیم و در عوض، TIBC نوشته شده باشد. ترانسفرین پروتئینی است که در کبد ساخته می شود. در بیمارانی که دچار فقر آهن هستند اما از بقیه جنبه ها در سلامت به سر می برند، تولید ترانسفرین افزایش می یابد. به عبارت دیگر، ترانسفرین خون بالا به معنای فقر آهن است. ترانسفرین خون در افراد زیر هم بالاست:
کسانی که پروتئین از دست می دهند مثلا به دلیل بیماری در ادرار آنها پروتئین دفع می شود. جالب این است که ترانسفرین در بیماری های التهابی و سرطان کم می شود. دامنه نتیجه طبیعی ترانسفرین در آزمایش خون بین 200 تا 400 میلی گرم در دسی لیتر است.
همان طور که در بالا گفتیم، ترانسفرین به آهن پیوند می شود تا آن را به نقاط مختلف بدن انتقال دهد. به طور معمول، انتظار داریم 20 تا 45 درصد ترانسفرین خون با آهن ترکیب شده باشد. به عبارت دیگر، در حالت سلامت، درصد اشباع ترانسفرین خون بین 20 تا 45 درصد است. به عبارت دیگر، اگر میزان کل ترانسفرین خون اندازه گیری شود که به آن TIBC هم گفته می شود و میزان ترانسفرین ترکیب شده با آهن بر آن تقسیم شود، درصد اشباع ترانسفرین به دست می آید. اگر درصد اشباع ترانسفرین خون زیر 20 درصد باشد، به معنای فقر آهن است. اگر میزان اشباع ترانسفرین بالای 45 درصد باشد یعنی آهن بدن بیش از حد طبیعی است.
دارو خوراندن به کودکان کاری بسیار دشوار است. فکر این که هر روز باید دو قطره مختلف را در دهان کودک بچکانیم، هم نگرانی والدین را افزایش می دهد. ما در داروسازی جهان فارمد آریا با تولید قطره آهن و ویتامین آ و د این نگرانی را نصف کرده ایم. با دادن همین قطره به کودک، آهن و ویتامین آ و ویتامین دی مورد نیاز روزانه کودک تامین می شود. همان طور که می دانیم تقریبا همه کودکان سن پیش دبستانی باید مکمل آهن و ویتامین دریافت کنند. قطره آهن و ویتامین آ و د جهان فارمد به دلیل این که از آهن انکپسوله استفاده می نماید، دندان کودک را سیاه نمی کند. قطره چکان مدرج همراه با این قطره، باعث می شود، والدین درست به میزان لازم قطره را بردارند و در دهان کودک بچکانند.
مصرف قرص آهن یکی از بهترین راه های اطمینان از پیشگیری از کم خونی فقر آهن است. اگر قرص آهن، سایر مواد لازم برای سلامتی بیشتر را به همراه داشته باشد، بسیار دلپذیر خواهد بود. قرص روکشدار فروس فولیک با کیفیت عالی و برای سلامت بیشتر دختران و بانوان ساخته می شود. این قرص علاوه بر آهن به صورت فروس فومارات، حاوی ویتامین سی، ویتامین ب 12 و اسید فولیک هم هست. قرص فروس فولیک نه تنها میزان آهن بدن را زیاد می کند بلکه از انواع کم خونی دیگر هم پیشگیری می نماید. آهن و ویتامین سی هر دو برای تقویت سیستم ایمنی بدن ضرورت دارند. با مصرف قرص فروس فولیک می توان به سیستم ایمنی بدن هم کمک کرد.
شرکت داروسازی جهان فارمد آریا، تولیدکننده محصولات ژل دهانی ماساژی دنتی ول، شربت آهن کودکان، کپسول فروس فولیک (قرص آهن و اسید فولیک)، ساشه گالاکتورایز، کپسول دابل فلکس، قطره بیلی استاپ و... در ایران می‌باشد.
